53. สถาทีน+มิ จติ

สตาทีนํ โม จ อนฺตาเทโส อิ จฯ สตสฺส ปูรโณ สติโม, สหสฺสิโมฯ

54. ฉา ฏฺฐ+ฏฺฐมาติ

ฉสทฺทา ปูรณตฺเถ ฏฺฐ+ฏฺฐมาฯ ฉนฺนํ ปูรโณ ฉฏฺโฐ, ฉฏฺฐโมฯ อิตฺถิยํ ฉฏฺฐี, ฉฏฺฐมีฯ ‘‘จตุตฺถทุติเยสฺเว+สํ ตติยปฐมา’’ติ นิปาตนา ปูรณตฺเถ ทฺวิโต ติโย ทฺวิสฺส ทุ จ, ติจตูหิ ติสฺส อ, ติย+ตฺถา จ ยถากฺกมํ, ทุติโย ตติโย, จตุตฺโถฯ

55. เอกา กา+กฺย+สหาเย

‘‘สติ พฺยภิจาเร วิเสสนํ สาตฺถกํ’’ติ ญายา สํขฺยาโต วิเสเสตุํ ‘‘อสหาเย’’ติ วุตฺตํฯ เอกสฺมา อสหายตฺเถ ก+อากี โหนฺติ วาฯ เอโกว เอกโก, เอกากี, เอโก วาฯ

56. วจฺฉาทีหิ ตนุตฺเต ตโร

วจฺฉาทีนํ สภาวสฺส ตนุตฺเต=กิญฺจิมตฺตาวเสเส ตโร โหติฯ โส=สโก ภาโว สภาโว อตฺตนิยปวตฺตินิมิตฺตํฯ สุสุตฺตสฺส ตนุตฺเต วจฺฉตโร, อิตฺถิยํ วจฺฉตรีฯ โยพฺพนสฺส ตนุตฺเต โอกฺขตโรฯ โอกฺขา=ทุติยวยฏฺฐโคโณฯ อสฺสภาวสฺส ตนุตฺเต อสฺสตโรฯ คาโวติ ชาติสามตฺถิยสฺส ตนุตฺเต อุสภตโรฯ เอตฺถ ตนุตฺตํ อปฺปพลตาฯ

57. กิมฺหา นิทฺธารเณ รตร+รตมา

กิํสทฺทา นิทฺธารเณ รตร+รตมา โหนฺติฯ โก เอวาติ กตโร ภวตํ เทวทตฺโต, กตโร ภวตํ กฏฺโฐฯ กตโม ภวตํ เทวทตฺโต, กตโม ภวตํ กฏฺโฐฯ ภารทฺวาชานํ กตโม+สิ พฺรหฺเมฯ

58. เตน ทตฺเต ลิ+ยาติ

ทตฺเต+ภิเธยฺเย ล+อิยา โหนฺติ พหุลาธิการา มนุสฺสสญฺญายํฯ เทเวน ทตฺโต เทวโล เทวิโย, พฺรหฺมโล พฺรหฺมิโยฯ สีวโล สีวิโย สิสฺส ทีโฆฯ เทว+พฺรหฺม+สิวาติ ตนฺนามกา มนุสฺสาฯ (รตฺตมิจฺจาทิอเนกตฺถตทฺธิตํ)ฯ

59. ตสฺส ภาวกมฺเมสุตฺต+ตา+ตฺตน+ณฺย+เณยฺย+ณิ+ย+ณิยา

ฉฏฺฐิยนฺตา ภาเว กมฺเม จ ตฺตาทโย โหนฺติ พหุลํฯ น สพฺเพ ปจฺจยา สพฺพโต โหนฺติ อญฺญตฺรตฺต+ตาหิฯ ภวนฺติ เอตสฺมา พุทฺธิสทฺทาติ ภาโว สทฺทปวตฺตินิมิตฺตํฯ วุตฺตญฺจ –

โหนฺตฺย+สฺมา สทฺทพุทฺธีติ, ภาโว ตํ สทฺทวุตฺติยา;

นิมิตฺตภูตํ นามญฺจ, ชาติ ทพฺพํ กฺริยา คุโณติฯ

นีลสฺส ปฏสฺส ภาโว นีลตฺตํ นีลตาติ คุโณ ภาโวฯ เอตฺถ นีลคุณวเสน ปเฏ นีลสทฺทสฺส วุตฺติยา ปฏพุทฺธิยา นิมิตฺตํ ภาโว นามฯ